| ||||||||||||||||||||
Zakażenia układu moczowego a żurawina jako suplement wspomagający leczenieZakażenia układu moczowego (ZUM) są ciągle poważnym problemem w wymiarze medycznym i społecznym. Liczba pacjentów oraz koszty terapii infekcji pierwszorazowych, nawrotów i powikłań rosną z roku na rok. Ocena działania preparatów roślinnych w terapii ZUM jest przedmiotem badań wielu ośrodków medycznych. Szczególne zainteresowanie koncentruje się na żurawinie wielkoowocowej (Vaccinium macrocarpon), która, stosowana już od wielu lat, wykazuje swoją skuteczność jako środek pomocniczy w leczeniu infekcji układu moczowego. Według danych epidemiologicznych praktycznie każdy w ciągu swojego życia zetknął się z zakażeniem układu moczowego (ZUM). W 2011 roku amerykańskie towarzystwa ubezpieczeniowe zarejestrowały 7 milionów wizyt ambulatoryjnych, 1 milion przyjęć nagłych, 100 000 hospitalizacji, a koszty leczenia ocenia się na 1,6-2 miliarda dolarów rocznie [1]. Częściej zapadają na ZUM kobiety, wśród których połowa ma co najmniej 1 incydent w życiu, a 20-30% kilka nawrotów [2]. Dane polskie są zbieżne z amerykańskimi [3]. Ponadto u dzieci, obok zakażeń górnych dróg oddechowych, są to najczęściej leczone infekcje [4]. Koszty, obok leczenia ostrej fazy infekcji, pomnażają skutki odległe przewlekłych zakażeń, prowadzących do niewydolności narządowej i konieczności włączenia leczenia nerkozastępczego (dializy, przeszczepianie nerek). Niektóre z wirusów powodujących ZUM mają właściwości onkogenne (np. HPV - wirus brodawczaka ludzkiego). Podejmowane są działania w zakresie skuteczniejszego leczenia oraz prewencji, także z użyciem leków pochodzenia roślinnego. Patogeneza zakażenia układu moczowego
Potwierdzeniem zakażenia jest hodowla mikroorganizmów z próbki pobranej ze środkowego strumienia moczu. Posiew moczu różnicuje bakteriurię na znamienną (liczba kolonii ≥105) oraz nieznamienną (<103) [3, 5]. Przy okazji wszystkie zmiany chorobowe zlokalizowane na narządach płciowych (np. owrzodzenia czy kłykciny) powinny być poddane dokładnej diagnostyce. Dzięki wytworzonym ewolucyjnie mechanizmom obronnym organizm skutecznie broni się przed inwazją mikroorganizmów [3, 4, 6] (tab. 2). Skuteczność bariery immunologicznej osłabiają choroby ogólnoustrojowe, np. cukrzyca, schorzenia skóry i śluzówek, choroby układowe, zaburzenia odporności, choroby nowotworowe, co ułatwia rozwój zakażenia. W schorzeniach urologicznych, w których zwykle dochodzi do utrudnienia w odpływie moczu (np. kamica, wodonercze, łagodny rozrost stercza), zawsze stwierdza się zakażenia. Jednocześnie wiele szczepów bakterii tzw. uropatogennych produkuje adhezyny, umożliwiające przyleganie bakterii do nabłonka dróg moczowych (urothelium). Stwierdzono, że na powierzchni błon komórkowych nabłonka występują antygeny, które są receptorami niektórych wielocukrów znajdujących się na rzęskach bakterii Escherichia coli czy Proteus mirabilis. Zjadliwość zarazków zwiększa wytwarzanie przez wiele szczepów bakteryjnych szeregu związków (hemolizyna, aerobaktyna, kolicyna V), które niszczą ochronny antyseptyczny „film” śluzowy nabłonka moczowego, uszkadzają miejscowe procesy swoistej i nieswoistej komórkowej oraz humoralnej odpowiedzi komórkowej, przez co zwiększają możliwość dalszej penetracji w głąb układu moczowego [3, 6] (tab. 3).
Leczenie i profilaktyka W celu zapobiegania nawrotom zakażeń stosuje się różne terapie zawierające antybiotyki, chemioterapeutyki, immunoterapię, probiotyki oraz leki pochodzenia roślinnego [5, 7]. Znane są antybakteryjne właściwości pietruszki, jałowca, pokrzywy, tymianku, borówki amerykańskiej i wielu innych roślin, które znajdują się w licznych popularnych mieszankach homeopatycznych, ale największe nadzieje wiąże się z żurawiną, zwłaszcza z jej odmianą wielkoowocową (żurawina amerykańska, Vaccinium macrocarpon) [8, 9]. Właściwości lecznicze owoców tej krzewinki wykorzystywane były już w czasach prekolumbijskich. W USA uprawia się ją na skalę przemysłową już od 1816 roku, głównie w stanach New Jersey, Massachusetts, Wisconsin, Oregon i Waszyngton, ponadto duże obszary zajmuje w Kanadzie. Roczne zbiory osiągnęły w 2012 roku 365 tys. ton. (Departament Rolnictwa USA - www.nass.usda.gov). Najważniejszymi substancjami przeciwbakteryjnymi w owocach żurawiny wielkoowocowej (amerykańskiej) są cykliczne proantocyjanidyny, zwłaszcza typ A (cPAC) (tab. 5). Naukowe badania nad zastosowaniem żurawiny w wielu sytuacjach klinicznych zapoczątkowano już w połowie XX wieku. W internetowej bazie literatury medycznej - MEDLINE, link „cranberry and urinary tract infection” - zarejestrowano ponad 260 prac [13]. Przedstawiono w nich dowody EBM, że systematyczne picie soku z żurawiny zmniejsza ilość nawrotów zakażeń u młodych, aktywnych seksualnie kobiet [14]. Wykazano cenne właściwości antyadhezyjne wobec urzęsionych form bakterii E. coli [15] oraz zalety zastosowania soku w zapobieganiu nawrotów u dzieci [16]. Preparaty z żurawiny znalazły się także w rekomendacjach Europejskiego Towarzystwa Urologicznego jako środki stosowane w profilaktyce ZUM[ 5].Znany z niezwykle wnikliwej i obiektywnej oceny zespół Cochrane Library 3-krotnie (1998, 2004, 2012) analizował zastosowanie kliniczne różnych preparatów z żurawiny wielkoowocowej w leczeniu, profilaktyce oraz w zapobieganiu nawrotom infekcji układu moczowego [17]. Najnowsza analiza [18] obejmuje 24 badania (14 dodano po 2004) i 4473 uczestników: 6 badań krzyżowych, 11 równoległych grup z dwoma ramionami badania, 5 z trzema ramionami badań i 2 z analizą zmiennych niezależnych. W 13 badaniach pacjenci (2380) przyjmowali sok lub koncentrat, w 9 badaniach tabletki lub kapsułki z ekstraktem żurawiny (1032), w 1 badaniu porównywano sok i tabletki i w 1 tabletki porównywano z kapsułkami. Wyniki potwierdziły przewagę soku lub koncentratu nad tabletkami, wykazano sens przewlekłego przyjmowania soku jako elementu prewencji ZUM u młodych kobiet aktywnych seksualnie w małych grupach badanych [1,14]. Jednak w pozostałych pracach jednoznacznie nie potwierdzono korzyści z przewlekłej terapii żurawiną w porównaniu np. do antybiotyków czy chemioterapeutyków [19]. Także sama metodologia prób klinicznych była niedopracowana. Z drugiej strony krytycy tej analizy Cochrane Library zwracali uwagę na niską zawartość cyklicznych PAC w analizowanych preparatach - zaledwie 9,1 mg, które były porównywane z trimetoprinem, podczas gdy dopiero podaż 36 mg PAC na dobę dawała świetne efekty antyadhezyjne [20]. W planowaniu terapii należy także pamiętać o zjawiskach wytwarzania odporności na antybiotyki czy chemioterapeutyki oraz działaniach niepożądanych w trakcie przewlekłego Library postulują dalsze badania w oparciu o prawidłową ujednoliconą metodologię i stosowanie standaryzowanych preparatów żurawinowych z odpowiednim stężeniem PAC. Otwarte pozostaje pytanie, czy stosować preparaty żurawiny wielkoowocowej w leczeniu i profilaktyce zakażeń układu moczowego. Z pewnością analiza Cochrane 2012 zamieszała trochę w dotychczasowych ustaleniach [21], ale lata stosowania żurawiny i liczne dowody naukowe, także oparte na EBM, wykazują realną wartość terapeutyczną substancji zawartych w tych owocach [22]. Jan Karol Wolski Piśmiennictwo w internecie |
||||||||||||||||||||
