Opracowano na podstawie: "Non-oncological and
non-infectious diseases of the penis (penile lesions)".
F. van Dijk, H.B. Thio, H.A.M. Neumann. EAU-EBU
Update Series 2006; 4 (1): 13-18.
Choroby skóry męskich narządów płciowych można podzielić ze względu
na etiologię na trzy grupy: nowotworowe (onkologiczne), zakaźne
i zapalne. W artykule opisano najczęściej obserwowane dermatozy
zapalne, które mogą być zlokalizowane na skórze prącia (łuszczyca,
liszaj płaski, liszaj twardzinowy, liszaj zwykły przewlekły, wyprysk -
np. kontaktowy alergiczny, atopowy, łojotokowy, z podrażnienia,
plazmatyczno-komórkowe zapalenie Zoona, rumień trwały, bielactwo).
Uważa się, że główną rolę w patogenezie wymienionych chorób odgrywają limocyty T, jednak mechanizm ich aktywacji nie jest całkowicie
wyjaśniony.
Łuszczyca zwykła (psoriasis vulgaris)
Łuszczyca jest najczęstszą zapalną chorobą dotyczącą narządów
płciowych. Choroba dotyczy 1-3% populacji, dziedziczy się w sposób
dominujący ze zmienną penetracją. Cechuje się przewlekłym, nawrotowym
przebiegiem z okresami zaostrzeń i remisji. Rzadko skóra prącia
jest jedyną lokalizacją schorzenia.
Obraz kliniczny: Wykwity pod postacią żywoczerwonych, dobrze
odgraniczonych, lekko uniesionych grudek i blaszek łuszczycowych
z delikatnym złuszczaniem na powierzchni (mniejszym niż w innych
miejscach ciała). Zmiany mogą pojawiać się po urazie (objaw Kśbnera).
Może im towarzyszyć świąd.
Zmianom na skórze prącia mogą towarzyszyć żywoczerwone blaszki
bez charakterystycznego złuszczania, zlokalizowane w pachwinach
i w szparze międzypośladkowej, zwane "łuszczycą odwróconą". Podobne
zmiany mogą być zlokalizowane pod pachami i w innych okolicach,
w których dochodzi do wyprzeń.
U nieobrzezanych mężczyzn pod napletkiem i na bliższej części żołędzi
można stwierdzić dobrze odgraniczone niezłuszczające się blaszki,
natomiast u mężczyzn obrzezanych obserwuje się czerwone, złuszczające się blaszki na żołędzi i w rowku zażołędnym. Czasami zmiany
łuszczycowe mogą ulegać nadkażeniom grzybiczym.
Jedynym właściwym testem diagnostycznym jest biopsja, która często
nie jest konieczna z powodu obecności typowych, patognomonicznych
blaszek łuszczycowych w innych okolicach ciała.
Leczenie:
- Preparaty kortykosteroidowe średnio lub silnie działające,
np. acetonid triamcinolonu 0,1% lub dwupropionian
betametazonu 0,1% maść; używane w leczeniu przerywanym
(np. 4 dni aplikacji leku i 3 dni bez aplikacji).
- Pochodne witaminy D3 (kalcytriolu) 2 x dziennie.
- W przypadku nadkażenia grzybiczego stosuje się miejscowo
preparaty przeciwgrzybicze, np. ketokonazol.
W razie oporności na leczenie należy pamiętać o możliwości wystąpienia raka kolczystokomórkowego (SCC).
Liszaj płaski (lichen planus)
Liszaj płaski jest przewlekłą, niezakaźną chorobą zapalną skóry i błon
śluzowych, cechującą się znacznym świądem. Główny wykwit znika
w ciągu roku u 68% chorych, ale nawraca u połowy chorych. U 25%
chorych zajęta jest okolica narządów płciowych - najczęściej żołądź
prącia, która może być zajęta we wstępnej fazie choroby lub stanowić
jej jedyną lokalizację. Wyróżnia się kilka postaci liszaja płaskiego, m.in.
postać nadżerkową, która również może dotyczyć skóry i błon śluzowych
narządów płciowych.
Obraz kliniczny: Wykwity występują pod postacią małych, wielokształtnych, płaskich grudek koloru fiołkowego o gładkiej powierzchni
z tendencją do zlewania. Zmiany mogą szerzyć się obwodowo i zanikać
w obszarze centralnym. Te typowe grudki mogą być zlokalizowane
na szwie moszny, natomiast na żołędzi często obserwuje się wykwity
obrączkowate. Objawem patognomonicznym jest obecność tzw. siateczki
Wickhama - delikatne, białe linie będące lokalnymi zgrubieniami
warstwy ziarnistej naskórka. Dokładniejszym badaniem jest posmarowanie
zmian małą ilością oleju w celu uwidocznienia siateczki Wickhama.
Charakterystycznym objawem choroby jest intensywny świąd,
któremu może towarzyszyć uczucie pieczenia. Tak jak w łuszczycy, obserwuje
się dodatni objaw Koebnera. Często obserwowanym objawem
po ustąpieniu zmian chorobowych jest hiperpigmentacja pozapalna.
Diagnostyka choroby jest łatwiejsza w przypadku obecności grudek
w typowych lokalizacjach - nadgarstki, okolice kostek oraz błona
śluzowa jamy ustnej (białe, drzewkowate zmętnienia). Rozpoznanie
potwierdza jedynie badanie histopatologiczne.
Leczenie:
- Preparaty kortykosteroidowe średnio silnie działające,
np. acetonid triamcinolonu 0,1% (miejscowo).
- W przypadku nasilonej hiperkeratozy można zastosować
preparaty steroidowe pod okluzją.
Liszaj twardzinowy (lichen sclerosus)
Jest rzadką, przewlekłą chorobą skóry i błon śluzowych o nieznanej etiologii.
W obrębie narządów płciowych występuje 10 x częściej u kobiet
niż u mężczyzn. Liszaj twardzinowy skóry prącia występuje najczęściej
u mężczyzn nieobrzezanych, w średnim wieku. Zmiany pojawiają się
najczęściej na żołędzi prącia, często rozszerzają się na wewnętrzną
blaszkę napletka.
Obraz kliniczny: Wykwity pierwotne to białe, wielokształtne, płaskie
grudki, które z czasem przechodzą w kremowe, atroficzne i sklerotyczne
blaszki. Często obserwuje się pęknięcia, pęcherze krwotoczne, nadżerki
i owrzodzenia. Choroba może być bezobjawowa, ale często objawia się
świądem, pieczeniem, krwawieniem, zwężeniem strumienia moczu
i dyskomfortem przy oddawaniu moczu. Charakterystyczny jest postępujący proces twardzinowy powodujący występowanie białych atroficznych
zmian na żołędzi albo napletku. Często obserwuje się wtórną
stulejkę wymagającą obrzezania. W przebiegu choroby może wystąpić
załupek, zwężenie ujścia zewnętrznego cewki moczowej i zatrzymanie
moczu.
Rozpoznanie ustala się na podstawie badania histopatologicznego.
Należy pamiętać, że wykwity mogą przekształcić się w zmiany nowotworowe,
dlatego konieczna jest długotrwała obserwacja chorego.
Leczenie:
- Preparaty kortykosteroidowe silnie działające
(np. propionian clobetazolu 0,05%).
- Często konieczne jest obrzezanie.
- W ciężkich przypadkach leczenie immunosupresyjne
- cyklosporyna 5 mg/kg przez 2 miesiące.
Wyprysk (eczema)
1. Atopowe zapalenie skóry - AZS (atopic dermatitis)
Przewlekła dermatoza świądowa rozpoczynająca się zazwyczaj w dzieciństwie,
przebiegająca z okresami remisji i zaostrzeń. Czasem pojawia
się w starszym wieku ("late onset atopic dermatitis"). Mimo że AZS
jest najczęstszą postacią wyprysku endogennego, na ogół nie dochodzi
do zmian w obrębie narządów płciowych, stwierdza się natomiast zmiany
wtórne pod postacią przeczosów spowodowanych drapaniem.
Najważniejszymi kryteriami diagnostycznymi są: świąd, typowa morfologia
i lokalizacja zmian (zgięcia stawowe) oraz wywiad atopowy. U większości
chorych obserwuje się podwyższenie stężenia IgE w surowicy.
2. Wyprysk kontaktowy alergiczny (contact allergic eczema)
Obraz kliniczny: Ograniczony obrzęk, rumień i złuszczanie. Istnieje
wiele czynników wywołujących wyprysk kontaktowy alergiczny w tej
lokalizacji, np. leki, prezerwatywy. Rozpoznanie można ustalić na podstawie
testów naskórkowych.
3. Wyprysk z podrażnienia (orthśrgic contact eczema)
Czynnikami wywołującymi są np. nadmierne kąpiele z użyciem podrażniających środków myjących, czynniki mechaniczne, kosmetyki, konserwanty,
środki antyseptyczne.
Obraz kliniczny: Wykwity rumieniowe, czasem sączące, strupy. Gdy
narażenie na czynnik wywołujący jest przedłużone lub nawracające,
obserwuje się lichenizację oraz hiperkeratozę.
Występowanie zmian atopowych w wywiadzie stwarza zwiększone
ryzyko rozwoju wyprysku z podrażnienia na mosznie, objawiającego się
rumieniem i lichenifikacją.
Leczenie:
- Odstawienie środków drażniących.
- Miejscowo preparaty kortykosteroidowe średnio silnie działające
(np. acetonid triamcinolonu 0,1%) przez kilka dni.
- W ciężkich przypadkach - krótkie leczenie steroidami
stosowanymi ogólnie.
- W przypadku zmian sączących - preparaty steroidowe
z dodatkiem cynku.
- W przypadku świądu - preparaty antyhistaminowe.
4. Asteatotic eczema
Przyczyną wyprysku jest odwodnienie skóry. Zmiany chorobowe występują najczęściej u osób starszych, w środowisku dobrze ucieplonym
i mało wilgotnym.
Obraz kliniczny: Uporczywy świąd, zmuszający do drapania prowadz
ącego do wtórnego zliszajcowacenia (impetiginizacja).
5. Liszaj zwykły przewlekły (lichen simplex chronicus)
Schorzenie to bardzo często występuje w okolicy genitalnej. U mężczyzn
częściej dotyczy skóry moszny niż prącia.
Obraz kliniczny: Choroba często występuje pod postacią ograniczonego
neurodermitis i zmian wypryskowych, które powstają w wyniku
drapania. Często obserwuje się współistnienie zaburzeń seksualnych.
Leczenie:
- Wyjaśnienie choremu konieczności zaprzestania drapania.
- Miejscowo stosuje się kortykosteroidy o średniej sile działania.
6. Łojotokowe zapalenie skóry (seborrhoic eczema)
Przewlekła, nawrotowa choroba zapalna. Duże znaczenie etiologiczne
ma zakażenie drożdżakiem lipofilnym Pityrosporum ovale oraz czynniki
genetyczne i środowiskowe.
Obraz kliniczny: Czerwone łuszczące się plamy na żołędzi prącia.
Leczenie:
- Miejscowo: preparaty przeciwgrzybicze, np. ketokonazol.
Zapalenie żołędzi Zoona (balanitis of Zoon)
Łagodne przewlekłe zapalenia żołędzi prącia o nieznanej etiologii, występuj
ące często u nieobrzezanych mężczyzn w średnim wieku. W etiopatogenezie
choroby uwzględnia się wpływ wilgoci oraz ocierania skóry
prącia. U ponad 50% chorych występują nacieki z komórek plazmatycznych.
Obraz kliniczny: Pojedyncza, czerwono-brązowa plama o wilgotnej
powierzchni, umiejscowiona na żołędzi prącia lub napletku. Charakterystyczny
jest obraz "pieprzu kajeńskiego" - z drobnymi czerwonymi
kropkami. Należy różnicować z erytroplazją Queyrata (rak kolczystokomórkowy
in situ). Rozstrzyga biopsja.
Leczenie:
- Obrzezanie.
- W przypadku mniej nasilonych zmian miejscowo preparaty
kortykosteroidowe o średniej sile działania, np. 0,1% acetonid
triamcinolonu.
- Zmiany oporne można leczyć za pomocą lasera CO2.
Rumień trwały (fixed drug eruption)
Należy do reakcji polekowych.
Obraz kliniczny: Nagłe wystąpienie pojedynczej lub mnogich, dobrze
odgraniczonych, okrągłych rumieniowo-obrzękowych blaszek na skórze
dystalnej części trzonu prącia oraz żołędzi. Charakterystyczny jest
nawrót zmian chorobowych w tej samej lokalizacji w przypadku zastosowania
określonego leku (najczęściej z grupy barbituranów, salicylanów,
tetracyklin). Zmianom skórnym może towarzyszyć ból, swędzenie.
Niekiedy przekształcają się w zmiany pęcherzowe. Wielokrotne
nawroty zmian mogą pozostawić przebarwienia pozapalne. Należy
różnicować z opryszczką narządów płciowych.
Badaniem diagnostycznym jest badanie histopatologiczne.
Chorobę trudno jest rozpoznać z uwagi na podobieństwo do wyprysku
i zapalenia żołędzi Zoona.
Leczenie:
- Zakaz stosowania leku wywołującego zmiany.
Bielactwo (vitiligo)
Występuje u 2% populacji. Charakteryzuje się utratą funkcji melanocytów
(hipoteza dotycząca etiologii autoimmunologicznej).
Obraz kliniczny: Bezobjawowe, odbarwione palmy w różnych okolicach
skóry, w tym także narządów płciowych. Nie obserwuje się atrofii
skóry.
Leczenie: Często mało skuteczne. Ostatnio duże nadzieje pokłada się
w miejscowym stosowaniu takrolimus 0,1%.
Grudki perliste prącia (pearly penile papules)
Grudki perliste prącia są bardzo powszechną dermatozą będącą całkowicie łagodnym i fizjologicznym zjawiskiem.
Obraz kliniczny: Skupiska małych, perłowo białych grudek na bliższej
części żołędzi oraz w rowku zażołędnym, niekiedy imitują kłykciny
kończyste. Nie wymagają leczenia.