| ||||||||||||||||||||
Walidacja kwestionariuszy EORTC QLQ-C30 i QLQ-PR25 do oceny jakości życia polskich pacjentów z rakiem gruczołu krokowegoRak gruczołu krokowego jest jednym z najczęściej diagnozowanych nowotworów złośliwych w krajach rozwiniętych. Każdego roku na świecie rozpoznaje się około 900 tys. nowych przypadków tej choroby. Spośród tej liczby aż około 40% pacjentów ma rozpoczęte leczenie hormonalne w ciągu 6 miesięcy od rozpoznania. W 2010 roku w Polsce rozpoznano 9273 nowych przypadków raka stercza, co stanowiło 12,6% wszystkich wykrytych nowotworów złośliwych. Rak gruczołu krokowego jest drugim pod względem częstości rozpoznawania, po raku płuca, nowotworem złośliwym u mężczyzn w naszym kraju. Szacuje się, że w roku 2015 na raka gruczołu krokowego zachoruje w Polsce blisko 15 tys. mężczyzn. Obecnie rak stercza pozostaje trzecią co do częstości przyczyną zgonów spowodowanych przez nowotwór (po raku płuca i raku jelita grubego). Wydaje się, że w ciągu 10–15 lat rak stercza stanie się najczęstszym nowotworem złośliwym w Polsce, podobnie jak stało się w krajach skandynawskich. Jakość życia po zastosowanym leczeniu bywa kluczowa dla podjęcia przez chorego dalszych decyzji o terapii. Dla chorych w młodszym wieku (ok. 30% chorych na raka stercza to mężczyźni w wieku 45–60 lat) zachowanie funkcji seksualnych oraz trzymanie moczu to najważniejsze zagadnienia związane z leczeniem raka stercza i codziennym życiem z tą chorobą. Celem badania była ocena jakości życia za pomocą kwestionariuszy EORTC QLQ–C30 i QLQ–PR25 na reprezentatywnej próbie pacjentów z rakiem stercza przed i po udziale w programie edukacyjnym poświęconym tej chorobie. Oba kwestionariusze opracowane zostały przez European Organisation for Research and Treatment of Cancer (EORTC). Pierwszy z nich służy do oceny jakości życia chorych na nowotwory złośliwe, drugi zaś koncentruje się na jakości życia chorych na raka stercza. Kwestionariusze oceniają jakość życia w odniesieniu do funkcjonowania fizycznego, emocjonalnego, poznawczego i społecznego. Ani kwestionariusz QLQ–C30, ani QLQ–PR25 nie zostały wcześniej objęte walidacją w dużej populacji mężczyzn chorych na raka gruczołu krokowego w Polsce. Obserwacje prowadzone w trakcie badania pozwoliły porównać jakość życia pacjentów przed i po realizacji programu edukacyjnego, a także ocenić jej związek ze stanem klinicznym chorych. Materiał i metodyBadanie prowadzone od lipca 2012 do maja 2013 roku było badaniem prospektywnym, obserwacyjnym, wieloośrodkowym i obejmującym cały kraj. Pacjentów oceniano podczas dwóch kolejnych wizyt lekarskich w okresie około 3 miesięcy, w czasie których chorzy byli objęci działaniami edukacyjnymi. Dla każdego kwestionariusza przeprowadzono analizę wewnętrznej spójności zawartych w nim pytań, uwzględniając statystyki opisowe oraz ocenę różnic na podstawie skal funkcjonalnych i objawowych. Do badania włączono mężczyzn w wieku co najmniej 40 lat, z rozpoznanym rakiem stercza, którzy podpisali świadomą zgodę na udział w badaniu.
WynikiW badaniu uczestniczyło 1092 pacjentów z nowotworem ograniczonym do narządu (34,9%), nowotworem miejscowo zaawansowanym (47,8%) i z chorobą rozsianą (17,3%). Średni wiek pacjentów wynosił 73±9 lat (ryc. 1). Wyniki potwierdziły wiarygodność kwestionariuszy pod względem podstawowych właściwości psychometrycznych – rzetelności i trafności. Wartości współczynnika alfa Cronbacha, najpopularniejszej miary określającej rzetelność skal, wskazywały bardzo wysokie wartości dla poszczególnych elementów kwestionariuszy: 0,898 (pierwsza wizyta) i 0,908 (druga wizyta) dla EORTC QLQ–C30 oraz 0,870 (pierwsza wizyta) i 0,849 (druga wizyta) dla QLQ–PR25. W przypadku obu kwestionariuszy rzetelność została określona jako dobra. Oznacza to, że obie skale mogą być w sposób wiarygodny wykorzystywane przez urologów do oceny jakości życia w codziennej praktyce, jak też w naukowych publikacjach w populacji polskich pacjentów chorych na raka stercza. Najwyższą jakość życia stwierdzono u chorych z nowotworem ograniczonym do narządu, natomiast najniższą w grupie z rozsianą postacią raka. Zarówno w skalach funkcjonalnych, objawowych, jak i ogólnej jakości życia uzyskano wyniki znamienne statystycznie obrazujące najniższą jakość życia pacjentów z przerzutowym rakiem stercza, a najwyższą u pacjentów z rakiem zlokalizowanym do narządu. Obniżenie jakości życia w postaci zmęczenia, nudności, dolegliwości bólowych, spłycenia oddechu, bezsenności, utraty apetytu, zaparć, biegunek, a także kłopotów finansowych było częściej obserwowane u pacjentów z chorobą rozsianą w porównaniu do chorych z nowotworem ograniczonym do narządu (p <0,05) (ryc. 2).
U około połowy pacjentów (571) występowała co najmniej jedna choroba współistniejąca, przy czym najczęściej stwierdzano u nich: choroby naczyń obwodowych (42,7%), cukrzycę (30,8%), zastoinową niewydolność serca (24,3%) oraz przebycie zawału mięśnia sercowego (23,8%) (ryc. 3).
Ocena w kategoriach funkcjonowania fizycznego, emocjonalnego, poznawczego i społecznego dała wynik statystycznie znamienny wskazujący na związek stopnia zaawansowania choroby z jakością życia chorych (p <0,05) (ryc. 4).
Wykorzystanie materiałów edukacyjnych spowodowało istotną poprawę w zakresie funkcjonowania emocjonalnego (p <0,05) (ryc. 5).
PodsumowanieOba kwestionariusze – QLQ–C30 i QLQ–PR25 – zostały zwalidowane w populacji polskich pacjentów z rakiem stercza. Uzyskane wyniki potwierdziły wiarygodność kwestionariuszy pod względem ich właściwości psychometrycznych – rzetelności i trafności. Obecnie stanowią wiarygodne narzędzie badawcze dla polskich naukowców i klinicystów. Podjęte wobec pacjentów działania edukacyjne dotyczące ich choroby przyniosły pozytywne skutki w zakresie funkcjonowania emocjonalnego. Uzyskane dane umożliwiły identyfikację znamiennych statystycznie różnic w jakości życia chorych na różnym etapie zaawansowania i rozwoju choroby. Badanie QLQ 30,25 pozwoliło na oszacowanie stopnia zaawansowania raka stercza u polskich pacjentów, wykazując, że u 35% chorych występuje rak zlokalizowany do narządu, u 48% miejscowo zaawansowany, a u 17% choroba rozsiana. Najniższą jakość życia odnotowano u pacjentów z chorobą rozsianą w obszarach objawów ze strony układu moczowego, objawów ze strony jelita, objawów związanych z leczeniem hormonalnym. Jakość życia najbardziej obniżały: zmęczenie, bezsenność, ból i duszność. Najczęściej występującymi chorobami współistniejącymi z rakiem stercza są choroby naczyń obwodowych oraz cukrzyca, a następnie choroby serca oraz choroba wrzodowa. Współistnienie chorób krążenia wymaga szczególnej uwagi ze względu na kliniczne implikacje. Z danych Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego wynika, że z powodu zawału serca umiera codziennie w naszym kraju około 100 osób, a ogółem z powodu chorób układu sercowo–naczyniowego umiera prawie 500 osób każdego dnia. Pacjenci leczeni z powodu raka stercza należą do grupy szczególnie narażonej na konsekwencje chorób naczyniowych i metabolicznych. Ocena jakości życia jest niezwykle istotna podczas oceny stanu klinicznego pacjentów z rakiem stercza i powinna być uwzględniana w codziennej praktyce, ponieważ skutki leczenia, a także występowanie chorób towarzyszących mają często duży wpływ na codzienne życie chorych. Sposób oceny jakości życia pacjentów stanowi obecnie wiarygodne narzędzie badawcze zarówno dla klinicystów, jak i naukowców. PodziękowaniaBadanie zostało zaprojektowane i przeprowadzone pod patronatem Polskiego Towarzystwa Urologicznego oraz sponsorowane przez firmę IPSEN Poland.
prof. dr hab. n. med.Marek Sosnowski
prof. dr hab. n. med.Zbigniew Wolski
dr hab. n. med.Zbigniew Jabłonowski
kierownik kliniki: prof. dr hab. n. med.Marek Sosnowski |
||||||||||||||||||||
