Przegląd Urologiczny 2006/4 (38) wersja do druku | skomentuj ten artykuł | szybkie odnośniki
 
strona główna > archiwum > Przegląd Urologiczny 2006/4 (38) > Zakażenie układu moczowego

Zakażenie układu moczowego

Katedra i Klinika Urologii w Zabrzu
kierownik kliniki: prof. dr hab. n. med. Mieczysław Fryczkowski

Zakażenie układu moczowego (ZUM) jest najczęściej wynikiem kolonizacji bakterii drogą wstępującą, rzadziej krwiopochodną lub limfatyczną.

Ze względu na stosunki anatomiczne ZUM rozwija się znacznie częściej u kobiet. Ryzyko zakażenia wzrasta wraz z liczbą zabiegów wykonywanych w obrębie dróg moczowych. Do rozwoju ZUM po jednorazowym wprowadzeniu cewnika do pęcherza moczowego dochodzi u 1-2% pacjentów ambulatoryjnych. Czynnikiem etiologicznym u 70-95% z nich jest E. coli, u pozostałych Enterobacteriaceae i Staphylococcus saprophyticus [1].

Zakażenie krwiopochodne występuje bardzo rzadko i jest wyłącznie wtórne do zakażenia innego układu. Najczęstszymi patogenami są Staphylococcus aureus, Candida spp, Salmonella spp, Mycobacterium tuberculosis, Pseudomonas spp. i Proteus spp. [2].
Aby rozpoznać ZUM, należy wziąć pod uwagę objawy kliniczne i wyniki badań laboratoryjnych, z uwzględnieniem posiewu moczu, którego dodatni wynik jest warunkiem rozpoznania ZUM.

Tabela 1
Podział kliniczny ZUM

Istnieje kilka podziałów ZUM, jednak biorąc pod uwagę, że każda część układu moczowego i męskich narządów płciowych jest ze sobą w jakimś stopniu czynnościowo lub anatomicznie powiązana, najbardziej przydatny wydaje się podział kliniczny, uwzględniający objawy dominujące (tab. 1).

Leczenie ZUM zależy od przebiegu zakażenia i zostanie omówione w poszczególnych grupach chorych.

Tabela 2
Kryteria diagnostyczne ZUM

Zakażenie układu moczowego u kobiet

Ze względu na stosunki anatomiczne dróg moczowych ZUM występuje znamiennie częściej u kobiet. Ostre objawy dyzuryczne, takie jak częstomocz, parcia naglące, ból w okolicy podbrzusza u chorej w wieku rozrodczym, niebędącej w ciąży sugerują obecność zakażenia, które zwykle występuje pod jedną z trzech postaci:

  • ostre zapalenie pęcherza
  • ostre zapalenie cewki moczowej
  • zapalenie pochwy, wywołane najczęściej przez Candida spp. lub Trichomonas vaginalis.
  • Wywiad oraz badanie fizykalne pozwalają z dużym prawdopodobieństwem rozróżnić trzy jednostki. U chorych, u których wykonywano cewnikowanie lub cystoskopie pęcherza moczowego i po których, w niedługim czasie, doszło do wystąpienia częstomoczu, parcia naglącego, bólu w okolicy podbrzusza mogło dojść do ostrego zapalenia pęcherza moczowego. Ustalenie prawidłowego rozpoznania ułatwiają badania dodatkowe. W każdym przypadku podejrzenia ZUM wskazane jest wykonanie badania ogólnego moczu oraz posiewu (według najnowszych wytycznych za wynik dodatni uznaje się: >103 bakterii/ml badanego moczu w przypadku współistnienia objawów).

    U większości chorych na ostre zapalenie pęcherza moczowego i cewki moczowej występuje ropomocz. Brak ropomoczu z dużym prawdopodobieństwem sugeruje inną przyczynę objawów. U ponad 1/3 chorych na ostre zapalenie pęcherza wynik posiewu wykazuje <105 bakterii/ml moczu. Wobec tego kryterium rozpoznania znamiennej bakteriurii w ciągu ostatnich lat zmieniło się (tab. 2) [3, 4].

    U chorych na niepowikłane ostrym zapalenie pęcherza moczowego i cewki moczowej nie wykonuje się rutynowo antybiogramu, ponieważ w prawie 95% z nich patogenem ZUM jest E. coli, wrażliwa na większość dostępnych antybiotyków i sulfonamidów. W przypadku zapalenia cewki i/lub pochwy bądź jeśli istnieją wątpliwości dotyczące prawidłowego rozpoznania, wskazane jest badanie ginekologiczne oraz badanie miednicy mniejszej.

    Ostre niepowikłane odmiedniczkowe zapalenie nerek objawia się bólem w okolicy lędźwiowej, wysoką temperaturą ciała (>38oC), dodatnim objawem Goldflama po stronie zakażonej nerki oraz wymiotami. Objawy dyzuryczne, takie jak parcia naglące i częstomocz, mogą występować, jednak znacznie częściej ich nie ma. Badanie moczu wykazuje ropomocz znacznego stopnia oraz znamienny bakteriomocz, który w tym przypadku oznacza liczbę bakterii >104/ml badanego moczu. W celu wyłączenia kamicy moczowej oraz zwężenia moczowodu lub połączenia miedniczkowo-moczowodowego należy wykonać USG i zdjęcie przeglądowe jamy brzusznej. Urografia jest wskazana w przypadku utrzymywania się wysokiej temperatury i wymienionych objawów przez ponad 72 godziny.

    Terminem "nawracające niepowikłane ZUM" określa się co najmniej dwa epizody zakażenia układu moczowego w ciągu ostatnich 12 miesięcy, potwierdzone dodatnim wynikiem posiewu moczu. Około 10-20% zdrowych kobiet choruje na nawracające zakażenia układu moczowego. Znamiennie częściej chorują kobiety, które nie wydzielają do płynów ciała substancji grupowych krwi [5]. Za znamienny bakteriomocz przyjmuje się w tym przypadku >103 bakterii/ml badanego moczu. Nawracające ZUM występuje wyłącznie u kobiet. Algorytm postępowania diagnostycznego jest identyczny jak w przypadku ostrego zapalenia pęcherza moczowego.

    Odmienny problem diagnostyczno-terapeutyczny stanowi ZUM u ciężarnych. U około 4-7% kobiet w ciąży stwierdza się bakteriomocz bezobjawowy. Kobiety, które w dzieciństwie były leczone z powodu odpływu pęcherzowo-moczowodowego, są obarczone zwiększonym ryzykiem wystąpienia ZUM w czasie ciąży oraz związanych z nim poronień. U 1-2% kobiet w ciąży zakażeniom układu moczowego towarzyszą objawy kliniczne. Zwiększoną podatność na ZUM w ciąży tłumaczą zmiany, które zachodzą w organizmie kobiety w czasie ciąży: pęcherz moczowy przesuwa się ku górze i do przodu, co powoduje zaleganie moczu po mikcji; GFR wzrasta o 30-40% i wraz z uciskiem moczowodów przez powiększającą się macicę prowadzi do ich poszerzenia i zastoju moczu. Największe ryzyko zakażenia układu moczowego istnieje między 9. a 17. tygodniem ciąży [6]. ZUM u ciężarnych zwiększa ryzyko wcześniactwa, urodzenia dziecka z niską masą ciała (<2500 g) oraz śmiertelności okołoporodowej. Bakteriomocz bezobjawowy u ciężarnych jest wskazaniem do eradykacji, ponieważ u 20-40% z nich rozwija się odmiedniczkowe zapalenie nerek. Warunkiem rozpoznania bakteriomoczu bezobjawowego jest wykonanie dwóch kolejnych posiewów moczu w odstępach 24 godzin i wyhodowanie z nich identycznych szczepów patologicznych.

    Najczęstszą postacią ZUM objawowego u kobiet w ciąży jest zapalenie pęcherza moczowego. Postępowanie diagnostyczno-terapeutyczne jest analogiczne jak w przypadku bakteriomoczu bezobjawowego. Ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek rozwija się częściej w bardziej zaawansowanej ciąży, zwykle w trzecim trymestrze. Objawy kliniczne są podobne jak u chorych niebędących w ciąży (ból w okolicy lędźwiowej, wysoka temperatura ciała, nudności i wymioty). Badanie moczu wykazuje ropomocz u >90% chorych, a posiew moczu określa się jako dodatni w przypadku bakteriurii >104/ml badanego moczu. Zwykle występuje krwinkomocz, a we krwi obwodowej stwierdza się zwiększoną leukocytozę (>103 WBC).

    Leczenie

    U 50-70% chorych na ZUM w postaci ostrego niepowikłanego zapalenia pęcherza, niebędących w ciąży, uzyskuje się samoistne wyjałowienie układu moczowego bez leczenia, chociaż objawy dyzuryczne mogą utrzymywać się jeszcze przez kilka miesięcy. Lekami pierwszego rzutu są fluorochinolony oraz trimetoprim-sulfametoksazol, stosowane przez kilka dni. Nitrofurantoinę stosuje się przez co najmniej 7 dni, ponieważ podawana przez krótszy czas wykazuje małą skuteczność. Podawanie antybiotyków b-laktamowych jest mniej skuteczne od stosowania nitrofurantoiny i trimetoprimu. Alternatywę może stanowić podanie trometamolu fosfomycyny w jednorazowej dawce 3 g wieczorem, nie wcześniej niż 2 godziny po posiłku. Uzyskuje ona wysokie stężenie w moczu i pozostaje w pęcherzu moczowym przez całą noc, co w normalnych warunkach dość skutecznie eliminuje drobnoustroje z moczu. Istotne przy tego rodzaju leczeniu jest opróżnienie pęcherza moczowego przed podaniem leku.

    W przypadku odmiedniczkowego zapalenia nerek zawsze stosuje się leczenie farmakologiczne. Lekiem pierwszego rzutu jest trimetoprim-sulfametoksazol stosowany przez dwa tygodnie lub fluorochinolony podawane przez 7 dni. U chorych, u których istnieją przeciwwskazania do stosowania wymienionych leków, leczenie rozpoczyna się od aminopenicyliny z inhibitorem b-laktamaz, cefalosporyny II lub III generacji bądź aminoglikozydu.

    U chorych na nawracające ZUM stosuje się długoterminową farmakoterapię przez 6-12 miesięcy. Podaje się małe dawki nitrofurantoiny, trimetoprim-sulfametoksazolu lub fluorochinolonów w jednej dawce wieczornej przed snem. Po zakończeniu leczenia tego rodzaju dolegliwości powracają u około 60% kobiet.

    Leczenie bakteriomoczu bezobjawowego oraz ostrego niepowikłanego zapalenia pęcherza u kobiet w ciąży powinno trwać 7-10 dni. Lekami pierwszego rzutu są aminopenicyliny z inhibitorem β-laktamaz, cefalosporyny II i III generacji oraz nitrofurantoina. Nie zaleca się leczenia krótkoterminowego, mającego zastosowanie u kobiet niebędących w ciąży. Po zakończeniu leczenia należy wykonać kontrolny posiew moczu w celu oceny skuteczności terapii.

    Antybiotykami pierwszego rzutu w przypadku niepowikłanego ostrego odmiedniczkowego zapalenia nerek u ciężarnych są aminopenicyliny z inhibitorem β-laktamaz, cefalosporyny II i III generacji oraz aminoglikozydy. W pierwszym trymestrze ciąży przeciwwskazane są fluorochinolony, tetracykliny i trimetoprim-sulfametoksazol, a w ostatnim sulfonamidy.

    W przypadku każdego ZUM chora powinna przyjmować dużą ilość płynów w celu utrzymania prawidłowej diurezy i odpowiedniego przep ływu moczu, który przyspiesza mechaniczne wyjaławianie układu moczowego.

    Zakażenie układu moczowego u mężczyzn

    Ostre niepowikłane zakażenie układu moczowego u mężczyzn występuje wyjątkowo. Odmienne stosunki anatomiczne oraz właściwości bakteriobójcze wydzieliny stercza skutecznie przeciwdziałają ZUM. Większość ZUM u mężczyzn występuje w dzieciństwie i w ogromnej większości związane jest z różnego rodzaju nieprawidłowościami anatomicznymi (np. zastawka cewki tylnej, odpływ pęcherzowo-moczowodowy, choroba szyi pęcherza) [7]. W Norwegii rozpoznaje się ZUM u 6-8 na 10 tys. mężczyzn rocznie [8].

    Rozpoznanie niepowikłanego ZUM u mężczyzn należy stawiać ostroż- nie, po wyłączeniu innych chorób układu moczowego, a przede wszystkim nowotworów, zwłaszcza u chorych w wieku starszym oraz u tych, u których istnieją czynniki ryzyka. Objawy kliniczne ZUM u mężczyzn są podobne do objawów występujących u kobiet, ale zwykle mają łagodniejszy przebieg.

    Leczenie

    Leczenie niepowikłanego ZUM u mężczyzn powinno trwać co najmniej 7 dni. Nie zaleca się leczenia krótkotrwałego (1-3 dni), ponieważ u mężczyzn jest nieskuteczne. Leczenie stosowane przez dłuższy czas zapobiega wystąpieniu powikłania w postaci przewlekłego zapalenia stercza.

    Lekami pierwszego rzutu są fluorochinolony oraz trimetoprim-sulfametoksazol, ponadto skutecznym leczeniem jest podawanie cefalosporyn II i III generacji oraz aminoglikozydów jako leków drugiego rzutu lub w przypadku istnienia przeciwwskazań do stosowania leków wymienionych wyżej. Aminoglikozydy są skuteczne zwłaszcza w przypadku zapalenia stercza. Osiągają one wysokie stężenie terapeutyczne w tkankach gruczołu krokowego, w przeciwieństwie do wielu innych antybiotyków, a ponadto cechują się występowaniem tzw. efektu poantybiotykowego.

    Powikłane zakażenie układu moczowego

    Zakażenie układu moczowego uznaje się za powikłane, jeśli towarzyszy zaburzeniom anatomicznym lub czynnościowym w obrębie układu moczowego bądź chorobie, która zwiększa ryzyko rozwoju ZUM lub braku skuteczności leczenia.
    Czynniki zwiększające ryzyko rozwoju powikłanego ZUM przedstawia tab. 3.

    Tabela 3
    Czynniki ryzyka rozwoju powikłanego ZUM

    Powikłanemu ZUM mogą (lecz nie muszą) towarzyszyć objawy kliniczne, takie jak: częstomocz, parcia naglące, ból podbrzusza czy okolicy lędźwiowej. Obraz kliniczny jest bardzo zróżnicowany - od zakażenia przebiegającego jako łagodna infekcja do ciężkiego, jakim jest posocz posocznica moczowa, wymagająca hospitalizacji. Jako znamienny bakteriomocz przyjmuje się >105 bakterii/ml badanego moczu. U chorych bez objawów klinicznych za dodatni wynik przyjmuje się dodatni posiew z dwóch próbek moczu pobranych w ciągu 24 godzin, z których wyhodowano ten sam szczep bakterii. U około 60% chorych głównym patogenem powikłanego ZUM jest E. coli. U pozostałych spotykane są Proteus spp, Serratia spp, Pseudomonas spp, Klebsiella spp, z różnym rozkładem częstości, zależnym od regionu oraz okoliczności zakażenia (szpitalne, pozaszpitalne).

    Leczenie

    Lekami pierwszego rzutu w powikłanym ZUM są fluorochinolony, ze względu na ich szerokie spektrum działania oraz aktywność w stosunku do większości patogenów dróg moczowych. W przypadku przeciwwskazań do stosowania tych leków alternatywę stanowią cefalosporyny II i III generacji oraz aminoglikozydy. Większość chorych można leczyć w warunkach ambulatoryjnych. W przypadku ciężkiego ZUM (posocznica moczowa) chorych się hospitalizuje i podaje antybiotyki pozajelitowo. Leczenie trwa średnio 7-14 dni, ale powinno być ściśle dostosowane do klinicznego stanu chorego i uzależnione od choroby podstawowej. W przypadku najcięższej postaci ZUM lekami pierwszego rzutu są cefalosporyny II i III generacji oraz aminoglikozydy w połączeniu z aminopenicylinami, karbapenemami (meropenem) podawanymi początkowo pozajelitowo, a po uzyskaniu poprawy doustnie. W przypadku współistnienia niewydolności nerek dawki leków należy odpowiednio modyfikować w zależności od stężenia kreatyniny w surowicy (tab. 4).

    Powikłane ZUM nawraca u większości chorych. Wynika to z definicji choroby, której przyczynę stanowi istnienie anatomicznej lub czynnościowej nieprawidłowości dróg moczowych. Warunkiem trwałego wyeliminowania zakażenia jest więc wyleczenie choroby zasadniczej.

    Tabela 4
    Leki stosowane w profilaktyce ZUM

    Zakażenie układu moczowego u dzieci

    Przebieg ZUM u dzieci może się znacząco różnić od występującego u dorosłych. Jeden epizod ZUM u chłopców i dwa u dziewczynek stanowią wskazanie do wykonania dokładnej diagnostyki układu moczowego w celu wykluczenia wad wrodzonych. Do najczęstszych należą odpływ pęcherzowo-moczowodowy (OPM), zwężenie połączenia miedniczkowo- moczowodowego, uropatia zaporowa oraz neurogenna dysfunkcja pęcherza, które w skrajnych przypadkach, bez właściwego leczenia, mogą doprowadzić do niewydolności nerek. W przypadku OPM rozwija się tak zwana nefropatia odpływowa prowadząca do rozwoju nadciśnienia tętniczego nerkopochodnego, a w końcowym etapie do niewydolności nerek. Etiologię ZUM u dzieci stanowią takie same mikroorganizmy, o podobnym rozkładzie częstości jak u dorosłych.

    Objawy ZUM u dzieci są mało specyficzne i zależą od wieku dziecka. U noworodków przeważają zaburzenia łaknienia, zespół zaburzeń wchła- niania, drażliwość, zaburzenia prawidłowego rozwoju, bakteriomocz bezobjawowy do posocznicy moczowej włącznie. U dzieci do 6 miesi ąca życia na pierwszy plan wysuwają się objawy ze strony przewodu pokarmowego, takie jak wymioty, biegunka, brak łaknienia oraz podwy ższona temperatura ciała. W przypadku dzieci w wieku przedszkolnym objawy ZUM są bardziej specyficzne dla układu moczowego. Występują parcia naglące, bóle podbrzusza, częstomocz oraz moczenie bezwiedne. U dzieci starszych - w wieku szkolnym - możliwe jest już rozróżnienie pomiędzy zakażeniem górnego i dolnego odcinka dróg moczowych, ponieważ większość dzieci w tym wieku potrafi opisać i zlokalizować objawy choroby.

    Z praktycznego punktu widzenia ZUM u dzieci można podzielić na zaka żenie o ciężkim lub lekkim przebiegu. Objawami zakażenia o ciężkim przebiegu są: temperatura ciała >39oC, uporczywe wymioty oraz odwodnienie średniego lub dużego stopnia. U dzieci chorych na ZUM o lekkim przebiegu wzrost temperatury ciała jest niewielki, nie ma wymiotów, dzieci prawidłowo spożywają płyny i nie są odwodnione lub odwodnienie jest niewielkie.

    Badaniem fizykalnym należy wyłączyć stulejkę, zrośnięcie warg sromowych oraz zapalenia jądra/najądrza. Jako znamienny bakteriomocz u dzieci, u których występują objawy ZUM, przyjmuje się >104 bakterii/ ml badanego moczu, a u dzieci bez objawów >105 bakterii/ml moczu w próbce pobranej ze środkowego strumienia. W próbce moczu pobranej cewnikiem za bakteriomocz znamienny przyjmuje się >103 bakterii/ml. W przypadku pobrania moczu przez nakłucie nadłonowe bakteriomocz uznaje się za znamienny niezależnie od liczby drobnoustrojów wyhodowanych z 1 ml moczu. W badaniu ogólnym moczu rozpoznaje się ropomocz u dziewczynek, jeśli liczba leukocytów wynosi >10 w polu widzenia (wpw), a u chłopców >3 wpw [9].

    Rycina 1
    Algorytm postępowania w przypadku ZUM u dzieci

    W przypadku wystąpienia jednorazowo ZUM u chłopców i dwóch epizodów ZUM u dziewczynek zaleca się wykonanie diagnostyki obrazowej układu moczowego. W pierwszej kolejności należy wykonać USG jamy brzusznej, a następnie cystografię mikcyjną i urografię. Dla oceny czynności wydzielniczej nerek należy wykonać dynamiczną scyntygrafię perfuzyjną. Dzieci chore na ZUM wymagają szczególnego nadzoru i specjalistycznej opieki.

    Leczenie

    Lekami pierwszego rzutu u dzieci chorych na ZUM są cefalosporyny II i III generacji, aminopenicyliny z inhibitorem β-laktamaz oraz trimetoprim. Po wyprowadzeniu dziecka z ostrego stanu zaleca się profilaktykę w postaci stosowania małych dawek leku przez pół roku. Lekami z wyboru są w tym przypadku nitrofurantoina, trimetoprim, cefaleksyna i cefaklor (ryc. 1).

    Zakażenie układu moczowego u chorych na cukrzycę

    Wprawdzie ZUM u chorych na cukrzycę uznaje się za zakażenie powik łane, ale ze względu na częstość występowania tej choroby w populacji i jej społeczny aspekt jednostka ta zostanie omówiona oddzielnie.

    Cukrzyca znacząco zwiększa ryzyko rozwoju ZUM wywołanego przez Enterobacteriaceae oraz przez szczepy Klebsiella spp. U kobiet chorych na cukrzycę bezobjawowy bakteriomocz występuje bardzo często i jest wskazaniem do eradykacji, ponieważ nieleczony prowadzi do zaburzenia funkcji nerek. Chorzy na cukrzycę częściej chorują na śródmiąższowe zapalenie nerek (które w populacji ludzi bez cukrzycy występuje bardzo rzadko), z tworzeniem się licznych drobnych ropni i rozwojem niewydolności nerek. W przebiegu ZUM u chorych na cukrzycę, zwłaszcza w postaci odmiedniczkowego zapalenia nerek, często dochodzi do martwicy brodawek nerkowych.
    Bakteriomocz bezobjawowy (> 105 bakterii/ml) jest wskazaniem do leczenia, podobnie jak w przypadku dzieci i kobiet ciężarnych [10].

    Leczenie

    Antybiotykami pierwszego rzutu są aminopenicyliny z inhibitorem b-laktamaz, cefalosporyny II i III generacji, trimetoprim oraz aminoglikozydy. Zaleca się również - chociaż brak w tym kierunku dużych, randomizowanych badań - stosowanie profilaktyki po wyprowadzeniu chorego z ostrego stanu.

    Z powodzeniem stosowane są w jednej dawce wieczornej: nitrofurantoina, trimetoprim oraz cefaleksyna.

    Posocznica moczowa (Urosepsis)

    Posocznica moczowa jest najcięższą postacią ZUM, która występuje najczęściej w zakażeniach przebiegających z zastojem moczu oraz po zabiegach operacyjnych. Głównym objawem jest wysoka gorączka, zwykle z dreszczami, do których dość szybko dołączają się objawy ze strony układu krążenia (obniżenie ciśnienia, przyspieszenie tętna) oraz zaburzenia metaboliczne (kwasica metaboliczna, mocznica). W postaci zaawansowanej obserwuje się objawy ze strony przewodu pokarmowego (nudności, wymioty), do których może się dołączyć wstrząs posocznicowy. Posocznica moczowa wraz z objawami ze strony przewodu pokarmowego tworzy zespół septyczny.

    Posocznica moczowa jest wskazaniem do hospitalizacji chorego. Leczenie posocznicy jest leczeniem wielokierunkowym. Polega na antybiotykoterapii o szerokim zakresie działania przeciwbakteryjnego (cefalo- sporyny II i III generacji, aminoglikozydy, karbapenemy), podawaniu leków sercowo-naczyniowych, przywróceniu perfuzji tkanek obwodowych, utrzymaniu perfuzji narządów ważnych dla życia (serce, mózg, nerki, płuca). Pomimo stosowania właściwego leczenia, śmiertelność w zespole septycznym wynosi 10-60%. Dawkowanie leków w ZUM u chorych z niewydolnością nerek wymaga dostosowania dawki do stopnia upośledzenia wydolności nerek (tab. 5).

    Tabela 5
    Dawkowanie leków w zależności od stężenia kreatyniny w surowicy

    Podsumowanie

    Diagnostyka oraz leczenie ZUM to problem złożony, często wymagaj ący specjalistycznego, wielokierunkowego postępowania, nierzadko w warunkach szpitalnych. Postępowanie u chorych na ZUM różni się zasadniczo w poszczególnych grupach chorych. Różnice wynikają z odrębności anatomicznych i czynnościowych związanych z płcią, wiekiem i współwystępowaniem innych chorób lub zaburzeń rozwojowych. Nierzadko diagnostyka i leczenie ZUM wymagają współpracy kilku specjalistów. Nie można bagatelizować zakażeń układu moczowego i sprowadzać jedynie do leczenia odkażającego. Nierzadko prawid łowo przeprowadzona diagnostyka i właściwe, specjalistyczne leczenie umożliwiają uzyskanie trwałego efektu terapeutycznego i zapobiegają nawrotom choroby.

    Piśmiennictwo:

    1. Pellowe C, Pratt R: Catheter-associated urinary tract infections: primary care guidelines. Nurs Times 2004; 100(2): 53-55.
    2. Hooton TM: The current management strategies for community-acquired urinary tract infection. Infect Dis Clin North Am 2003; 17(2): 303-332.
    3. Orenstei R, Wong ES: Urinary tract infections in adults. Am Fam Physician 1999; 59(5): 1225-1237.
    4. McLaughlin SP, Carson CC: Urinary tract infections in women. Med Clin North Am 2004; 88(2): 417-429.
    5. Kinane DF, Blackwell CC, Brettle PP, Weir DM, Winstanley FP, Eltor RA: AB0 blood group, secretor state and susceptability in recurrent UTI in woman. 1982 Jul 3; 285(6334): 7-9.
    6. MacLean AB: UTI in pragnancy. Br J Urol 1997; 80 (supl 1):10-14.
    7. Stamm WE: UTIs in young men. Infectiology. Bergan T (ed). Basel:Karger, 1997; 46-47.
    8. Vorland LH, Carlson K, Aalen ODD: An epidemiological survay of UTIs among autpatients in Northern Norvay. Scand J Infect Dis 1985; 17: 272.
    9. Krzeski T.: Urologia dziecięca. PZWL, Warszawa 1985: 165-178.
    10. Ooi ST, Frazee SA., Gardner WG: Management of asymptomatic bacteriuria in patients with diabetes mellitus. Ann Pharmacother; 2004; 38(3): 490-493.


    komentarze

    Downes <downes.latosha@gmail.com> niedziela, 22 października 2023, godzina 2352
    Hey,przeglad-urologiczny.pl Admin As a small business owner, “be a graphic design expert” probably wasn’t what you signed up for. AdCreative.ai takes this process off your hands, giving you incredible wallet-opening ad creatives. Test, test, and test some more the easy way. You’ll also get a $500 Google Ad Credit for signing up! Start your 7-day trial today -> https://aismartad.com Best, James